BLOCKCHAIN VE KRİPTO PARAYA HUKUKİ BİR BAKIŞ
Gelişen dünya ile birlikte teknolojinin yayıldığı alan da giderek artmaktadır. Dijitalleşen dünyada el değmeden saniyeler içinde bir yerden bir yere para aktarabiliyor, her ay banka hesaplarımıza aktarılan maaşlarımızı maddi ortamda görmeden kullanabiliyor ve hatta maddi varlığı olan bu paralarla maddi varlığı olmayan başka para birimleri alabiliyoruz. Peki neden insanlar birçok ülkenin kabul bile etmediği sanal paraları alma gereksinimi duyuyor? Neden altın gibi değerini pek kaybetmeyen ve maddi gerçekliği olan bir varlık yerine sanal parayı yatırım aracı olarak değerlendiriyor? Bu soruların cevabı ise kripto paraların yıllar içindeki değişiminde gizli. Bir Bitcoin (ilk kripto para) ilk çıktığı yıllarda kuruşlar ile hesap edilirken, günümüz itibariyle (19 Şubat 2021) 1 Bitcoin=387.199,32₺ olarak karşımıza çıkıyor. Yüksek değer artışı sebebiyle de insanlar yatırım aracı olarak kullanmayı tercih ediyor. Peki bu kadar cazip görünen bir sanal para nedir? O halde ilk olarak blockchain ve kripto paranın ne olduğuna bakalım sonra ülkemizde hangi kategoride bulunduğunu inceleyelim.
BLOCKCHAIN (BLOK ZİNCİR)
Türkçe karşılığı “Blok Zincir” olan Blockchain, kriptografi kullanılarak güvenli hale gelen bloklar halinde birbirine eklenerek sürekli büyüyen kayıt defteridir. Dijital defter ise eşten eşe bağlanan bu blokların kayıtlarının saklandığı yere denir. Genel olarak daha çok kripto paralar ile tanınsa da merkezi ve merkeziyetsiz birçok alanda kullanılmaktadır.
Blockchain (Blok Zincir) kullanım alanlarından bazıları şunlardır:[1]
- Ağ güvenliği
- Seçimler
- Finans sektörü
- Sağlık sektörü
- Gayrimenkul sektörü
- Kamu yönetimi alanı
- Tedarik zinciri yönetimi
KRİPTO PARA
Kripto para, kriptografi teknikleri ile işlemleri güvence altına alınan, bir merkez bankası ile ilişiği bulunmayan sanal bir paradır. Bu sanal para saklanabilir, havale edilebilir ve kullanılabilir niteliktedir. Kripto paralar herhangi bir merkez bankasında basılmadığı için ve tamamen sanal bir para olduğu için bu merkezsizleştirilmiş parayı internet ve işlemci gücünün bulunduğu yerlerde üretebilmek mümkündür. Üretim işlemi kripto para madenciliği yoluyla yapılıp, fiziksel bir ortamda bulunmayan bu paranın madenciliği de matematiksel işlemler ile yapılır. Kripto para madenciliğinde üretim matematiksel işlemler ile devam ettiğinden, üretim işlemleri devam ettikçe (üretim miktarı arttıkça) üretimi de o kadar zorlaşır.
Ağ içerisinde yapılan işlemlerde kullanıcıların kimliklerini yansıtmayan kripto para, legal ve illegal işlemler için de sıklıkla tercih edilir. Her ne kadar kullanıcı kimliklerini yansıtmasa da şifresi çözüldüğü takdirde takip edilmesi imkânsız değildir.
KRİPTO PARANIN ORTAYA ÇIKIŞI
İlk kripto para, 2009 yılında Satoshi Nakamoto kod adıyla ortaya çıkan kişi ya da kişiler tarafından geliştirildi.[2] Bu kişi ya da kişilerin geliştirdiği kripto para ise hepimizin kulağına aşina olan ve şu an 1 trilyon dolar değer hacmine sahip olan kripto paraların atası diyebileceğimiz merkeziyetsiz ilk kripto para olan Bitcoin’dir. Blockchain teknolojisi sayesinde 2009 yılından bugüne ise 5 binden fazla kripto para ortaya çıkmıştır ve bu kripto para birimlerine de genel olarak altcoin denilmektedir.
KRİPTO PARANIN TÜRK HUKUKUNDAKİ YERİ
Kripto para dünyada 1 trilyon dolarlık büyük bir hacme sahipken ülkemizde neden hâlâ kabul görmediğine değinmeden önce Türk hukukundaki para, elektronik para ve eşya tanımlarını bilmek gerekmektedir.
PARA
Mevzuatımızda “para” tanımı yapılmamıştır bu yüzden tanımı yapılmadığından kripto paranın “para” tanımına girip girmeyeceği tartışma konusu olabilir ancak Türk Borçlar Kanunu m. 99 uyarınca para borçlarının ülke parası ile ödenmesi kararlaştırılmıştır.[3] Kripto para yapısı gereği merkeziyetsiz bir para olduğundan dolayı bir ülkenin tekelinde de bulunmamaktadır. TBK m. 99 uyarınca bahsedilen “ülke parası” ise bir ülkenin merkez bankası tarafından basılan ve kabul gören paradır. Bu yüzden ülke parası olmayan kripto para TBK m. 99 uyarınca para borcu olarak ödenemeyeceğinden para olarak kabul edilemez.
ELEKTRONİK PARA
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun m.3 /ç gereğince elektronik para: “Elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değeri, ifade eder.”[4] Burada “kabul edilen” kısmına dikkat çekmek gerekir çünkü ülkemizde kabul edilen elektronik paralar denetime tabidir. Kripto paranın denetimi ise yapılamadığından dolayı elektronik para olarak kabul edilmemektedir. Kripto paranın neden elektronik para kabul edilmediğine de Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından 25 Kasım 2013 tarihinde yaptığı basın açıklamasından da ulaşabilirsiniz. (BDDK’nın 25 Kasım 2013 tarihinde yaptığı basın açıklamasına buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.)
EŞYA
Eşya hukukumuzda bir şeyin eşya sayılabilmesi için maddi olarak bir varlığa sahip olması gerekmektedir. Kripto paranın varlığı ise maddi olmayıp tamamiyle sanal ortam üzerinde bulunduğundan dolayı kripto parayı eşya olarak da nitelendirmek mümkün değildir.
SONUÇ
Sonuç olarak tanımlara baktığımız zaman kripto paranın bu tanımlardan hiçbirine girmediğini görüyoruz. Kripto para bir denetime tabi olmadığından Türkiye’nin de arasında bulunduğu birçok ülke tarafından kabul görmemektedir. Kripto paranın konu olduğu davalarda ise hangi mahkemenin görevli olduğu ise hâlâ tartışma konusudur. Türk hukukunda yer edinememesinin sebebi de bu alanda yetişmiş çok az hukukçu olduğundan henüz Türk hukuk sistemine uyarlanabilmesinin güç olduğu kanaatindeyim.
KAYNAKÇA
[1] https://www.bfmedia.io/sikca-sorulan-sorular/blockchain-kullanim-alanlari-7983.html [2] https://tr.wikipedia.org/wiki/Kripto_para [3] https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6098&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 [4] https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=6493&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
