Merhabalar, ruhsatnamemi aldıktan sonra CMK görevlendirmelerine gideceğimden dolayı bu meseleyi derinlemesine öğrenmek için Türkiye Barolar Birliği’nden ilgili kitapları aldım ve okudum. Bu kitapları okuduktan sonra bir kitapta yer alan, madde madde yazılı halde bulunan “Müdafiin Kontrol Listesi” başlıklı yazıyı çok beğendim. Bu önemli sıralamanın sadece kitapta kalmaması için sizlerle de paylaşmak istiyorum. Kitap TBB Yayınları tarafından bastırılmıştır.Kitabın PDF hali de TBB sitesinde yer almaktadır. Yazının sonunda kitabın tamamına ulaşabileceğiniz linki de sizlerle paylaşmış olacağım.
Kitabın son sayfalarında Müdafiin Kontrol Listesi başlığı atılmış ve dört ayrı bölüme ayrılmıştır. Bu dört bölümde müdafinin neler yapması gerektiği hakkında madde madde bilgilendirme yapılmıştır.
A-) Kolluk birimine gitmeden önce yapmanız gereken hazırlık
1) İsnat edilen suçla ilgili olarak, sizinle irtibata geçen kimseden ham bilgi alın.
2) İsnat edilen suça ilişkin suç tiplerini ve bu suçlara ilişkin kovuşturma biçimini, yani suçun şikayete veya izne tabi olup olmadığını araştırın.
3) İlk bulacağınız mutat vasıta veya makbuz alma koşulu ile, acil durumlarda taksi ile, çağrının yapıldığı kolluk birimine gidin.
B-) Kolluk birimine geldikten sonra yapacağınız işlemler
1) Kolluk birimine girişte, kolluk görevlileri ile polemik yaşanmamasına dikkat edin.
2) Avukat kimliğinizi hazır edin, girişlerde kim olduğunuzu ve hangi nedenle kolluk biriminde olduğunuzu açıklayın.
3) Suçun işlendiği yerin, soruşturmayı yürüten kolluk biriminin çevresinde ve birim olarak görev alanında olup olmadığını kontrol edin.
4) Önce, nezarethane defterini inceleyin ve şüphelinin hangi suçlamayla ve ne koşullar altında ve nasıl yakalandığını öğrenin.
5) Şüpheliden, müdafi gelmeden önce “bilgi” alınmış mıdır, belirleyin.
6) Soruşturma ile ilgili işlemler, objektif ve yansız bir şekilde yapılmış mıdır, inceleyin.
7) Olaydan, kolluk nasıl ve ne zaman haberdar olmuştur, tespit edin.
8) Kolluk olay yerinde yaptığı incelemelerde neler bulmuş ve bu bulgular hakkında neler yapmıştır, belirleyin.
9) Olayın işlendiği yer kamuya açık bir yer mi, yoksa özel mülkiyete ait biri alan mıdır, tespit edin.
10) Özel bir mülkiyete tabi ise, arama için yasal koşullara uyulmuş mudur? Arama emri veya kararı alınmış mıdır? Arama kararı alınmadan önce makul şüpheyi destekleyen “olgu” elde edilerek, bu olgu hakime sunulmuş mudur? Arama sonrası usulüne uygun tutanaklar tutulmuş mudur, belirleyin.
11) Olay yerinin görüntüsü alınmış mıdır, belirleyin
12) Olay yeri inceleme ve tespit tutanağı düzenlenmiş midir, araştırın
13) Toplanan deliller usulüne uygun bir şekilde muhafaza altına alınmış mıdır, inceleyin.
14) Olayın tarafları doğru tespit edilmiş midir? Şüpheli ve mağdur gerçekten bu konumda mıdır, araştırın.
15) İşlenin suç hakkında bilgi alınan kimseler objektif midir? Bu kişilerin daha sonra tanıklığına itiraz etmek açısından bu incelemeye önem verin.
16) Şüphelinin yakalanma biçimi hukuka uygun mudur? Yakalamada zor kullanılmış, kelepçe takılmış mıdır? Kelepçe takmanın koşulları oluşmuş mudur, inceleyin.
17) Yakalama işlemi, suçüstü haline mi (CMK 90/1), tutuklama kararı vermenin koşulları oluştuğu için re’sen mi (CMK 90/2) yoksa yakalama emri (CMK 98) üzerine mi, göre mi yapılmıştır? Belirleyiniz. Bu belirlemenin CMK 92/4 başvurusu açısından önemi 2014 değişikliği ile artmıştır: 90/2 yakalaması için “delil” bulunması gerekmektedir.
18) Yakalama sonrası şüpheli hakkında düzenlenen belgeler, tam ve eksiksiz midir?
19) “Yakalama ve Gözaltına Alma Tutanağı” ile “Şüpheli/ Sanık Hakları Formu” düzenlenmiş midir?
20) Savcıya olay hakkında ne zaman bilgi verilmiştir?
21) Her adli kolluk işlemi için C. savcısından ayrı talimat alınmış mıdır?
22) Savcı ile yapılan görüşme tutanağının içeriği nedir, belirleyiniz.
23) Gözaltına alınan şüpheli için, nezarethaneye girişte sağlık raporu alınmış mıdır?
24) CMK 153/2 kapsamında 2014-6526 değişikliği ile kısıtlama yetkisi kaldırılmıştı. 2014-6572 sK ile yapılan değişiklik sonrası, sadece listedeki suçlarda kısıtlama kararı verilebilmektedir. Bu koşullarda soruşturma dosyasını şüpheli ile görüşmeden önce inceleyin.
25) Kolluğa suçla ilgili olarak başkaca araştırma işlemi yapıp yapmayacağını sorun.
26) Siz gelmeden önce şüphelinin hangi bilgileri verdiğini, ya da bilgisine başvurulmuş mu, öğrenin. Tutanak varsa, bu tutanağı inceleyin. Şüpheli ile görüşmenizde bu durumu bir kez de ona sorun.
C-) – Şüpheli ile yapacağınız CMK 154 görüşmesi.
1) Şüpheli ile müdafi için ayrılmış özel bir bölüm (avukat görüşme odası gibi) varsa, görüşmeyi orada ve kimsenin duymayacağı bir ortamda yapın.
2) Görüşme bölümünde, şüpheli ve sizin dışınızda, herhangi bir kolluk görevlisi bulunamaz. Konuşmalarınızın kayıt altına alınmadığına ve dinlenmediğinizden emin olun.
3) Şüpheli, özellikle CMK görevlendirilmelerinde, müdafi olarak görevlendirilen avukatı tanımaz. Bu nedenle ona kendinizi tanıtın ve mümkünse kimliğinizi sunun.
4) Kendisine kolluk tarafından nasıl muamelede bulunulduğunu sorun. Eğer fiziki şiddete uğramışsa, mutlaka adli tabipliğe sevkini talep edin. Şüphelinin yanında, siz de doktora gidin.
5) Şüpheliye kanuni haklarını öğretin: susma hakkını ve bu hakkı kullanmanın yararlı ve sakıncalı yanlarını açıklayın. Kimliğine ilişkin sorunun dışında, susma hakkının bulunduğunu hatırlatın. Kimlik ile ilgili bilginin tam ve doğru verilmesi gerektiği aksi takdirde suç işlemiş olacağını mutlaka belirtin. Bazı sorulara cevap verip, bazılarına cevap vermezse, “kısmi susma” durumuna düşebileceğini ve bunun aleyhinde sonuçlar doğurabileceğini hatırlatın.
6) Daha önceki aşamalarda kolluk tarafından haklarının bildirilip bildirilmediğini sorun.
7) Şüpheliden öyküsünü anlatmasını isteyin. Baştan sona dinleyerek not tutun.
8) Siz gelmeden önce, kolluğun kendisinden bilgi alıp almadığını sorun.
9) Soruşturma dosyasını incelerken elde ettiğiniz bilgileri şüpheli ile paylaşın. Suçlamayı anlatın, suçun kanuni sonuçlarını özellikle öğretin. O zamana kadar toplanan ve soruşturma dosyasında bulunan delillerin neler olduğunu şüpheliye anlatın.
10) Lehine olan delillerin neler olabileceğini şüpheli ile tartışın ve bunların nereden, nasıl toplanacağını sorun.
11) Gece yarısı ve sonrasında yorgun ve uykusuz olduğu için, ifade vermesinin iradesini sakatlayabileceğini, savunma hakkını kısıtlayıcı ve aleyhe sonuçlar doğurabileceğini anlatın. Bunun, özelikle CMK 148 madde uyarınca, yasak sorgu yöntemlerinden birisi olacağını, bunun için ifadesini daha sakin ve rahat olacağı ve nispeten dinlenmiş olarak sabah verilebileceğini, bundan çekinmemesi gerektiğini anlatınız. Burada müdafi olarak daha etkin olun ve gece yarısından sonra ifade alınmasına, mümkün olduğu kadar, 148 inci madde gereğince, engel olun.
12) Kendisine, 148 inci maddede sayılan yasaklardan herhangi birisinin uygulanıp uygulanmadığını sorun ve öğrenin.
13) Hukuka aykırı bir soru veya işlem ile karşılaştığınız takdirde, müdafi olarak müdahale etme yetkiniz bulunduğunu, bu gibi hallerde sizin hareket geçerek uyarıda bulunacağınızı söyleyin.
14) İsnat edilen suç ile ilgili olarak, varsa uzlaşma veya etkin pişmanlık hükümlerini kendisine hatırlatın. Şüpheli aleyhinde bazı emareler varsa, bunlar hakkında açıklama yapmasının lehine olabileceğini söyleyin.
15) Sorulan sorulara emin olmadan cevap vermemesi gerektiğini, ilerde sıkıntıya düşebileceğini kendisine hatırlatın.
16) Bu öğretici evreden sonra, ifade alma sırasında “susma hakkını kullanıp kullanmama konusunda” bir karar vermesini isteyin.
17) Şüphelinin ifade verebilecek durumda olup olmadığını sorun. İfade esnasında yorulduğu anda, ara isteyebileceğini hatırlatın.
18) Şüpheli susma hakkını kullanmayıp, ifade vermeyi kabul ettiği takdirde; gerek duyduğunuzda, sizin de, hukuki yardımda bulunmak için, ara verme isteyebileceğinizi, söyleyin. Gerek duyarsa, müdafii olarak sizinle tekrar görüşmek için ara verilmesini isteyebileceğini hatırlatın.
19) Kolluk tarafından anlattırıcı sorular sorulabileceğini, yönlendirici, suçlayıcı ve suç isnat edici soru sorulamayacağını, bu gibi hallerde, müdafi olarak müdahale edebileceğinizi bildirin.
20) Yukarıda açıklanan ve makul süresi işin niteliğine göre, müdafi tarafından belirlenen “154 görüşmesinin” neticesinde, şüphelinin ifade verebilecek durumda bulunduğu kanısında iseniz, görüşmeye son veriniz ve ifade alma aşamasına geçebileceğini, ilgili birime bildirin.
D-) – İfade alma sırasında dikkat edeceğiniz hususlar
1) Kimlik tespitinin doğru yapıldığına dikkat edin. 18 yaşından küçükse, mutlaka çocuk büroya sevkini talep edin.
2) İfadeye başlama saatine dikkat edin.
3) İsnat edilen suçun; fiil, yer, zaman ve kişi belirtilerek anlatılmasına dikkat edin.
4) İfade alan makam tarafından susma hakkının hatırlatılmasına dikkat edin.
5) Aleyhine var olan şüphe sebeplerini ortadan kaldırmak ve lehine olan delilleri ileri sürme imkanın verilip verilmediğine dikkat edin. Aksi halde, ifadeye ara verdirmek üzere olaya derhal müdahale edin ve durumu soruşturmayı yürüten C. savcısına bildirin. Her halde, tutanağa şerh düşün.
6) İfade alma sırasında sorulan soruların “anlattırıcı soru” olmasına dikkat edin. Soruların 5N/1K tipinde (ne, ne zaman, nasıl, ne için, nerede ve kim) olmasını sağlayın.
7) Yönlendirici soru sorulmamasına, yani cevabı içinde bulunan ve sadece “evet” veya “hayır” ile cevaplandırılabilen (kapı açıktı, değil mi? gibi) soru sorulmamasına dikkat edin. Sorulursa, müdahale edin ve müdahalenizi tutanağa geçirtin.
8) Yaptığınız diğer bütün müdahalelerin tutanağa geçirilmesini sağlayın.
9) İfade tutanağının şüphelinin ve sizin beyanlarınızı doğru olarak yansıttığına dikkat edin. Bu nedenle tutanağı okuyun ve şüpheliye de okutun. Daha sonra imzalayın. Unutmayın ki, CMK 148/4 hükmü uyarınca, hazır bulunduğunuz ifadede belirtilen hususların, sonraki aşamalarda aksini ileri sürmek, hemen hemen imkansızdır.
10) Tutanağı imzadan imtina ederseniz, nedenlerinizi, mutlaka gerekçeli olarak yazın.
11) İfadeyi alan, yazanın isim ve sicil numaralarının yazılıp yazılmadığını kontrol edin.
12) İfadenin CMK 148/1 uyarınca, özgür iradeye dayalı olarak alındığına dikkat edin. Aksi halde mutlaka müdahale edin.
Soruşturma evresinde müdafilere yönelik olarak sayılan bu maddelerin önemli birer tavsiye olduğuna hiç şüphemiz yok. Ceza Muhakemesinin Soruşturma Evresindeki Süjeler İçin CMK Cep Kitabı adlı kitabın yazarları Fırat Çulha, Turgay Demirci, Ayşe Nuhoğlu ve Feridun Yenisey’e teşekkür ediyoruz.
Kitabın PDF haline buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.
